Ek Fiil
Ek Fiiller
Dilimizde yer alan ek fiiller: "-idi -imiş -ise -dır " ekleridir. 2 tane görevi vardır.
Ek-fiil veya ek-eylemler, Türkçede isim soylu kelimelerin sonuna gelerek yüklem olarak kullanılmalarını sağlayan, ayrıca basit fiillerden bileşik zamanlı fiil yapan çekim ekleridir.
- İsim soylu kelimelere gelerek onları cümlenin yüklemi yapar.
Ek fiiller ( -idi , -imiş, -ise, -dır ) , isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onları yüklem yapar.
Örnekler
🔹 Kapıyı açan annemdi. ➤ "annem" ismine "-idi" ek fiili gelerek onu yüklem yapmıştır.
🔹 Bu bina ne kadar da yüksekmiş. ➤ "yüksek" ismine "-imiş" ek fiili gelerek onu yüklem yapmıştır.
🔹Hava soğuksa dışarı çıkmayalım. ➤ "soğuk" ismine "-sa" ek fiili gelerek onu yüklem yapmıştır.
🔹 Elma lezzetli bir meyvedir. ➤ "meyve" ismine "-dir" ek fiili gelerek onu yüklem yapmıştır.
-idi - Ek fiilin görülen geçmiş zamanı
Örnek
🔹 Sen tanıdığım en dürüst insandın. ➤ İsim olan "insan" kelimesi ek fiilin görülen geçmiş zaman kipiyle çekimlenmiştir.
-imiş - Ek fiilin duyulan geçmiş zamanı
Örnek
🔹 Siz ne kadar da iyi biriymişsiniz. ➤ İsim olan "biri" kelimesi ek fiilin duyulan geçmiş zaman kipiyle çekimlenmiştir.
-ise - Ek fiilin şart kipi
Örnek
🔹 Mesele maaşsa zam yapabiliriz. ➤ İsim olan "maaş" kelimesi ek fiilin şart kipiyle çekimlenmiştir.
-dir - Ek fiilin geniş zamanı
Örnek
O, çok iyi bir arkadaştır. ➤ İsim olan "arkadaş" kelimesi ek fiilin geniş zaman kipiyle çekimlenmiştir.
! Sadece "-dir" ek-fiili bazen pratik nedenlerle, anlatım bütünlüğünü sağlamak için ya da yazı türüne bağlı olarak kullanılmayabilir.
Örnekler
🔹 Ben iyi bir öğrenciyim / öğrenciyimdir ➤ Ek fiilin geniş zamanıyla çekimlenmiş
🔹 Sen iyi bir öğrencisin / öğrencisindir ➤ Ek fiilin geniş zamanıyla çekimlenmiş
🔹 O iyi bir öğrenci / öğrencidir ➤ Ek fiilin geniş zamanıyla çekimlenmiş.
🔹 Biz iyi öğrenciyiz / öğrenciyizdir ➤ Ek fiilin geniş zamanıyla çekimlenmiş.
🔹 Siz iyi öğrencisiniz / öğrencisinizdir. ➤ Ek fiilin geniş zamanıyla çekimlenmiş.
🔹 Onlar iyi öğrenciler / öğrencilerdir. ➤ Ek fiilin geniş zamanıyla çekimlenmiş.
İsme gelen ek fiillerin olumsuzu "değil" kelimesi ile yapılır.
Örnek
🔹 Bunlar benim değildi. ➤ Ek fiilin görülen geçmiş zamanının olumsuzu
🔹 En son çıkan kitabı bu değilmiş. ➤ Ek fiilin duyulan geçmiş zamanının olumsuzu
🔹 Bu bir hata değilse sistemin çalışması lazım ➤ Ek fiilin şart kipinin olumsuzu
🔹 Buralar hiç de tekin değil / değildir. ➤ Ek fiilin geniş zamanının olumsuzu
İsme gelen ek fiillerin soru hali
Örnek
🔹 Zili çalan sen miydin? ➤ Ek fiilin görülen geçmiş zamanının soru hali
🔹 Yarışmayı kazanan bizim ekip miymiş? ➤ Ek fiilin duyulan geçmiş zamanının soru hali
🔹 Çok satılan bu kitap mı / kitap mıdır? ➤ Ek fiilin geniş zamanının soru hali
2. Basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapar.
Haber veya dilek kiplerinden biriyle çekimlenmiş bir fiile "-idi, -imiş, -ise" ek-fiillerinden biri eklendiğinde "bileşik zamanlı fiil" olur.
Hikaye Birleşik Zaman (-idi) (fiil - kip eki -di)
Örnekler
🔹 gel-di ➤ Basit zamanlı fiil ➤ Görülen geçmiş zaman
🔹 gel-di - (y)di ➤ Birleşik zamanlı fiildir. ➤ Görülen geçmiş zamanın hikayesi
🔹 başla-mış ➤ Basit z. f. ➤ Duyulan geçmiş zaman
🔹 başla-mış - tı ➤ Birleşik z. f. ➤ Duyulan geçmiş zamanın hikayesi
🔹 konuş-(u)yor ➤ Basit z. f.➤ Şimdiki zaman
🔹 konuş-(u)yor - du ➤ Birleşik z. f. ➤ Şimdiki zamanın hikayesi
🔹 yap - acak ➤ Basit z. f. ➤ Gelecek zaman
🔹 yap - acak -tı ➤ Birleşik z. f. ➤ Gelecek zamanın hikayesi
🔹 uğra -r ➤ Basit z. f. ➤ Geniş zaman
🔹 uğra -r -dı ➤ Birleşik z. f. ➤ Geniş zamanın hikayesi
🔹 çöz -meli ➤ Basit z. f. ➤ Gereklilik kipi
🔹 çöz -meli - (y)di ➤ Birleşik z. f. ➤ Gereklilik kipinin hikayesi
🔹 in -se ➤ Basit z. f. ➤ Şart kipi
🔹 in -se - (y)di ➤ Birleşik z. f. ➤ Şart kipinin hikayesi
🔹 gel -e ➤ Basit z. f. ➤ İstek kipi
🔹 gel -e - (y)di ➤ Birleşik z. f. ➤ İstek kipinin hikayesi
Rivayet Birleşik Zaman (-imiş) (fiil - kip eki -miş)
Örnekler
🔹 yap-mış ➤ Basit zamanlı fiil ➤ Duyulan geçmiş zaman
🔹 yap-mış - mış ➤ Birleşik zamanlı fiildir. ➤ Duyulan geçmiş zamanın rivayeti
🔹 konuş-(u)yor ➤ Basit z. f.➤ Şimdiki zaman
🔹 konuş-(u)yor - muş ➤ Birleşik z. f. ➤ Şimdiki zamanın rivayeti
🔹 çık - acak ➤ Basit z. f. ➤ Gelecek zaman
🔹 çık - acak - mış ➤ Birleşik z. f. ➤ Gelecek zamanın rivayeti
🔹 uğra -r ➤ Basit z. f. ➤ Geniş zaman
🔹 uğra -r - mış ➤ Birleşik z. f. ➤ Geniş zamanın rivayeti
🔹 çöz -meli ➤ Basit z. f. ➤ Gereklilik kipi
🔹 çöz -meli - (y)miş ➤ Birleşik z. f. ➤ Gereklilik kipinin rivayeti
🔹 in -se ➤ Basit z. f. ➤ Şart kipi
🔹 in -se - (y)miş ➤ Birleşik z. f. ➤ Şart kipinin rivayeti
🔹 gel -e ➤ Basit z. f. ➤ İstek kipi
🔹gel -e - (y)miş ➤ Birleşik z. f. ➤ İstek kipinin rivayeti
Şart Birleşik Zaman (-ise) (fiil - kip eki - se)
Örnekler
🔹 gel-di ➤ Basit zamanlı fiil ➤ Görülen geçmiş zaman
🔹 gel-di - (y)se ➤ Birleşik zamanlı fiildir. ➤ Görülen geçmiş zamanın şartı
🔹 yap-mış ➤ Basit z. f.➤ Duyulan geçmiş zaman
🔹 yap-mış - sa ➤ Birleşik z. f. ➤ Duyulan geçmiş zamanın şartı
🔹 konuş-(u)yor ➤ Basit z. f.➤ Şimdiki zaman
🔹 konuş-(u)yor - sa ➤ Birleşik z. f. ➤ Şimdiki zamanın şartı
🔹 çık - acak ➤ Basit z. f. ➤ Gelecek zaman
🔹 çık - acak - sa ➤ Birleşik z. f. ➤ Gelecek zamanın şartı
🔹 uğra -r ➤ Birleşik z. f. ➤ Geniş zaman
🔹 uğra -r - sa ➤ Birleşik z. f. ➤ Geniş zamanın şartı
🔹 çöz -meli ➤ Basit z. f. ➤ Gereklilik kipi
🔹 çöz -meli - (y)se ➤ Birleşik z. f. ➤ Gereklilik kipinin şartı
Ek Fiillerin Cümleye Kattığı Anlamlar
Ek fiiller cümleye farklı anlamlar katar.
Örnekler
🔹 Bu hafta sonu seninle kütüphaneye gidecektik. ➤ Gerçekleşmemiş niyet
🔹 Eskiden çok asitli içecek tüketirdi. ➤ Terkedilmiş alışkanlık
🔹 Bu soruları çok kolay yaparmışmış. ➤ Küçümseme
🔹 Sınava sıkı çalışıyormuş ➤ Başkasından duyma
🔹 Annem benim için güzel bir yemek hazırlamıştır. ➤ Olasılık
🔹 İstanbul'un fethiyle yeni bir çağ başlamıştır. ➤ Kesinlik
🔹 Sınavdan önce bu soruları çözmeliydik. ➤ Gereklilik
🔹 Çok kitap okursan okuman da hızlanır. ➤ Şart(Koşul)